Sağlıklı beslenme, sağlıklı ve uzun bir yaşam sürdürme üzerinde önemli rol oynar.

Bununla birlikte, bazı insanlar için, sağlıklı beslenmeye odaklanmak takıntılı hale gelebilir ve ortoreksiya nevroza olarak bilinen bir yeme bozukluğuna dönüşebilir.

Diğer yeme bozuklukları gibi ortoreksinin de ciddi sonuçları olabilir.

Bu yazımızda ortoreksiya nevroza nedir, nedenleri, teşhisi, olumsuz etkileri ve tedavisi hakkında merak ettiğiniz her şey açıklanmaktadır.

Ortoreksiya ya da Sağlıklı Beslenme Takıntısı nedir?

Ortoreksiya veya ortoreksiya nervosa, sağlıklı beslenme konusunu saplantılı bir hale dönüşmesi sonucunda oluşan bir yeme bozukluğudur.

Diğer yeme bozukluklarının aksine, ortoreksi çoğunlukla miktar üzerinde değil gıda kalitesi etrafında döner. Anoreksiya veya bulimiden farklı olarak, ortoreksi olan insanlar nadiren kilo vermeye odaklanırlar.

Bunun yerine, sağlıklı ve optimal beslenmenin faydalarını abartılı bir şekilde önemseyerek bunu takıntı haline getirmişlerdir.

Ortoreksi tanımı ilk olarak 1997 yılında tanımlanmıştır. Terim, ‘doğru’ anlamına gelen Yunanca ‘ortos’ kelimesinden türetilmiştir.

Ortoreksiye ne sebep olur?

Sağlığınızı iyileştirmeyi amaçlayan bir beslenme düzenine uyabilirsiniz fakat bu sağlıklı beslenmeye odaklanma daha aşırı olabilir.

Zamanla, iyi niyetlerle başladığınız sağlıklı beslenme alışkanlığı yavaşça tam gelişmiş ortoksiye dönüşebilir.

Ortoreksiya nevrozanın kesin nedenleri üzerine yapılan araştırmalar çok az olmakla birlikte, obsesif kompulsif eğilimler ve eski veya mevcut yeme bozuklukları bilinen risk faktörleri arasındadır.

Diğer risk faktörleri arasında mükemmeliyetçilik eğilimleri, yüksek kaygı veya kontrol ihtiyacı bulunmaktadır.

Bazı çalışmalar, kariyerleri için sağlığa odaklanan bireylerde ortoreksiya nevroza görülmesi riskinin daha yüksek olabileceğini bildirmektedir.

Sık karşılaşılan meslekler arasında sağlık çalışanları, opera sanatçıları, bale dansçıları, senfoni orkestrası müzisyenleri ve sporcular bulunmaktadır.

Ortoreksi nasıl teşhis edilir?

Ortoreksiya nevroza tanısının kesin kriterleri yoktur ve resmen bir hastalık olarak tanımlanmamıştır. Genellikle obsesif kompulsif bozukluğu olan kişilerde görülmektedir. Aşağıda önermeler ortoreksiya nevroza belirtileri olarak kabul edilmektedir.

Besin etiketlerinin ve içerik listelerinin takıntılı şşekilde kontrolü
Yiyeceğin yada içeceğin bileşenlerin sağlıklı olduğuyla ilgili endişe
Artan sayıda gıda grubunun kesilmesi (tüm şeker, tüm karbonhidratlar, tüm süt ürünleri, tüm etler, tüm hayvansal ürünler)
'Sağlıklı' veya 'temiz' kabul edilen dar bir yiyecek grubundan başka bir şey yiyememe
Başkalarının yediklerinin sağlıklı olup olmadığı konusunda olağandışı ilgi
Yaklaşan bir etkinlik için hangi yiyeceklerin sunulabileceğini düşünerek günün birçok saatini geçirme
'Güvenli' veya 'sağlıklı' gıdalar mevcut olmadığında yüksek düzeyde stres yaşama
Twitter ve Instagram'daki gıda ve 'sağlıklı yaşam tarzı' bloglarının takıntılı takibi
Kilo ve görüntüye dair endişeleri mevcut olabilir veya olmayabilir

Ortoreksinin sağlık üzerine olumsuz etkileri

Sağlıklı beslenme takıntısına bağlı olumsuz sağlık etkileri genellikle aşağıdaki üç kategoriden birine girer:

Fiziksel etkiler

Ortoreksi ile ilgili çalışmalar sınırlı olmasına rağmen, bu durumun diğer yeme bozuklukları ile aynı tıbbi komplikasyonların çoğuna yol açması muhtemeldir.

Örneğin, kısıtlayıcı yemenin neden olduğu temel besin maddelerinin eksikliği, yetersiz beslenme, anemi veya anormal derecede yavaş bir kalp atış hızı ile sonuçlanabilir.

Şiddetli yetersiz beslenme, sindirim problemlerine, elektrolit ve hormonal dengesizliklere, metabolik asidoz ve bozulmuş kemik sağlığına yol açabilir.

Bu fiziksel komplikasyonlar hayatı tehdit edici olabilir ve hafife alınmamalıdır.

Psikolojik etkiler

Ortoreksisi olan bireyler, gıda ile ilgili alışkanlıkları bozulduğunda yoğun hayal kırıklığı yaşayabilirler.

Dahası, kendi empoze ettiği diyet kurallarını çiğnemek suçluluk, kendinden nefret etme ya da açlık yoluyla “arındırma” ya karşı bir zorlama hissine neden olabilir.

Ayrıca, belirli yiyeceklerin yeterince “temiz” veya “saf” olup olmadığının incelenmesi için büyük miktarda zaman harcanmaktadır. Bu, sebzelerin pestisitlere, hormon takviyeli süt ürünlerine ve yapay tatlara veya koruyuculara maruz kalmasıyla ilgili endişeleri içerebilir.

Yiyecekleri araştırmak, kataloglamak, tartmak ve ölçmek ya da gelecekteki yemekleri planlamak için fazladan zaman harcanabilir.

Son araştırmalar, gıda ve sağlıkla ilgili devam eden bu meşguliyetin daha zayıf bir hafıza ile bağlantılı olduğunu bildirmektedir.

Ayrıca, ortoreksiya ile yaşayan bireylerin esnek problem çözme becerileri gerektiren görevlerde iyi performans göstermeleri daha düşük olasılıktır.

Sosyal etkiler

Sağlıklı beslenme takıntısı olan bireyler gıda söz konusu olduğunda kontrolden vazgeçmeyi sevmez.

Ayrıca genellikle hangi yiyeceklerle öğünün oluşturulacağı veya gün boyunca belirli anlarda yenilebileceğini belirleyen kendilerine empoze ettikleri katı kurallara uyarlar.

Bu tür katı yeme alışkanlıkları, yeme ve içmeyi içeren sosyal aktivitelere katılmayı zorlaştırabilir.

Ayrıca, gıdalar ile ilgili müdahaleci düşünceler ve gıda alışkanlıklarının daha üstün olduğunu hissetme eğilimi sosyal etkileşimleri daha da karmaşıklaştırabilir.

Bu, ortoreksi teşhisi konan insanlar arasında yaygın gibi görünen sosyal izolasyona yol açabilir.

Ortoreksinin üstesinden nasıl gelinir?

Ortoreksinin sonuçları diğer yeme bozukluklarından olduğu kadar şiddetli olabilir. Tedavi edilmezse, bir kişinin sağlığına geri dönüşü olmayan hasara yol açabilir.

Ortoreksinin üstesinden gelmenin ilk adımı varlığını tanımlamaktır.

Bu zor olabilir, çünkü bu bozukluğu olan bireylerin sağlıkları, refahları veya sosyal işlevleri üzerindeki olumsuz etkilerinden herhangi birini tanıma olasılığı daha düşüktür.

Birey bu olumsuz etkileri tanıyabildiğinde, doktor, psikolog ve diyetisyenden oluşan profesyonel ve multidisipliner bir ekipten yardım almaları önerilir.

Son olarak, bilimsel olarak geçerli beslenme bilgileri ile ilgili eğitimler, sağlıklı beslenme takıntısı olan insanların beslenmeye ilişkin yanlış inançlarını anlamalarına, sınırlamalarına ve nihayetinde ortadan kaldırmalarına yardımcı olabilir.